EEN LONGREAD
Het interview in Trouw met beide bisschoppen, dat u hier kunt lezen, gaat ook over vrouwen en gehuwde mannen als priester.
Filosoferen over gehuwde en vrouwelijk ambtsdragers is leuk. Zo ook filosoferen over wat beter is: vrijzinnig of orthodox.
Nadenken over anderen is een veilige bezigheid. Als zij, vrouwen en gehuwde mannen, ook ambtsdrager mogen worden en als weer anderen dat eindelijk eens regelen. Zelf blijf je veilig buiten schot. Tenzij de denker als gehuwde man of vrouw zelf verlangen heeft om priester te worden.
Bezien in de context van die serie artikelen ‘De staat van katholiek Nederland’: keert die belabberde staat ten goede met vrouwelijke en/of gehuwde priesters?
In de Protestantse Kerk Nederland (PKN), de Oudkatholieke en Anglicaanse Kerk kunnen man, vrouw, gehuwd en ongehuwd ambtsdrager zijn. Sommige van die kerken zijn vergeleken met ons ook nog vrijzinniger.
Toch ging hen de misère echt niet voorbij.
Die andere kerken worstelen met exact dezelfde problemen als onze Kerk. Eén blik op die zusterkerken en eigen Kerk leert dat hét probleem van christelijk Europa iets heel anders moet zijn. Daarover verderop meer.
de Protestantse Kerk Nederland (PKN)
Dagblad Trouw berichtte in 2019 over een dreigend domineestekort! U kunt dat hier lezen.
Bijna de helft van de 1.550 predikanten gaat dit decennium met pensioen! Dat tempo, bijna 50% in 10 jaar, is fors groter dan de daling van hun kerkleden: 25% in dezelfde periode.
De krant: ‘Daar komt bij dat er weinig aansluiting lijkt te zijn tussen jonge predikanten en gemeenten die op zoek zijn naar een nieuwe dominee. Veel van die jonge predikanten … willen een voltijdsbaan, terwijl het aantal gemeenten dat een voltijdsdominee kan betalen kleiner wordt.’
Het Christelijk Informatie Platform (CIP) in februari 2022: ‘Er zijn binnen de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) steeds meer vacatures voor predikanten te vinden. Piet Vergunst van de Gereformeerde Bond maakt zich zorgen om de impact hiervan op de lokale kerk. Het aantal predikanten dat afscheid neemt en terugtreedt, is groter dan de generatie die aantreedt'.
Voorafgaande aan de kerkfusie waaruit de Protestantse Kerk Nederland ontstond, tijdens het Samen op Weg-proces, kreeg ik niet de indruk van een liefdeshuwelijk. Wel die van rationele noodzaak door… voortschrijdende ontkerkelijking.
de Anglicaanse en Oudkatholieke Kerk
In 1993 kreeg de Anglicaanse Kerk vrouwelijke priesters. In 2005 kwamen ook vrouwelijke bisschoppen. Hoe lovenswaardig dat zal zijn, er is een keerzijde. Het was niet bevorderlijk voor de Anglicaanse eenheid.
Anglicanen met bezwaar tegen vrouwelijke ambtsdragers worden kerkelijk bediend door de office of provincial episcopal visitor (POV). Een aparte kerkelijke instantie waarvoor circa 10 ‘vliegende’ bisschoppen nodig zijn. Extra bisschoppen.
Andere gelovigen, priesters en zelfs bisschoppen verlieten de Anglicaanse Kerk. Een deel werd katholiek.
Het goede nieuws: het aantal ambtsdragers steeg! Voornamelijk door pastorale krachten met
een gewone baan in de samenleving. Zij verrichten pastorale arbeid parttime of in schaarse vrije tijd. Het aantal fulltime ambtsdragers nam en neemt wel af. De Anglicaanse Kerk in Groot-Brittannië bleef desondanks in mineur. In 2015 waren er 8,5 miljoen Anglicanen. Een decennium eerder waren dat nog 13 miljoen. Een daling van 4,5 miljoen kerkleden in 10 jaar, aldus het Britse onderzoeksbureau NatCen.
Ook de vrijzinniger Oudkatholieke Kerk in Nederland krimpt: 4.585 gelovigen in 2017, in 2007 waren dat nog 5.550. Geen grote getallen maar wel een krimp van circa 17,5%.
Priesterschap voor vrouwen
Zonder het te weten was ik als kind vooruitstrevend. Bij Misje spelen mocht mijn zus ook
priester zijn. Ik heb ik mijn zussen nooit anders bezien dan mijn broers of mijzelf, als man.
Theologisch zijn er argumenten pro en contra. Ik noem ze niet. De blog zou kolossaal en gortdroog worden.
Heb ik persoonlijk principieel bezwaar? Nee. Als Rome aldus besluit heet ik de ambtszusters
oprecht welkom. Toch voorzie ik een probleem.
Als katholieken vormen we onloochenbaar een wereldkerk. Niet overal ter wereld zijn onze westerse maatstaven en zienswijzen de gangbare norm. Betreed een ander werelddeel en de positie van de vrouw is compleet anders. Helaas, oprecht helaas!
Een extreem voorbeeld: vrouwelijke priesters in het Pakistaanse aartsbisdom Karachi? In de culturele setting van Pakistan levensgevaarlijk. Martelaressen in spe. Helaas, helaas!
Vrouwelijke diakens
Elke priester is eerst (transeunt) diaken. Om ooit (?) tot vrouwelijke priesters te komen moet dus eerst een ander kerkelijk ambt open worden gesteld.
In de wereldkerk is een commissie ingericht om vrouwelijke diakens serieus (theologisch) te onderzoeken. Geen idee wanneer het rapport uitkomt, nog minder wat het advies kan zijn. Ik weet wel dat het heisa gaat geven. Hoe dan ook.
Bij positief advies verkondigen katholieke Farizeeën hun “theologie van de doxologie”: ‘zoals
het was in het begin en nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen’. Wachtend op uw en mijn: ‘Amen.’ Wie geen ‘amen’ zegt krijgt de volle laag.
Zijn katholieke Farizeeën tevreden dan roepen katholieke Herodianen: dat de Kerk niet met de
tijd meegaat, cultuurvreemd is (althans voor de onze), willens en wetens koppig zichzelf vernietigt.
Rigiditeit of tegenovergesteld altijd achter het nieuwe aanhollen kan een state of the mind zijn. Dr. Ad Bergsma, psycholoog en hoofddocent bij hogeschool Saxion: ‘Geluk hangt af van drie zaken: omstandigheden, genen en hoe je in het leven staat. De rol van dat laatste wordt vaak onderschat. Mensen onderschatten hoe zwaarwegend hun persoonlijkheid is, hoe ze tegen de wereld aan kijken.’
Wie denkt dat (binnen)kerkelijk gekijf van deze tijd is: nee, troost u. Het is echt van alle eeuwen en alle culturen.
Mozes onderweg met de Hebreeën, verzameld uit alle uithoeken van Egypte? Ik vermoed dat de voorhoede op de achterhoede schold dat zij de reis vertraagden. Ongetwijfeld in de voorhoede wijsneuzen die Mozes vertelden waar het Beloofde Land lag en hoe er te komen.
In de achterhoede: de groep die niet sneller kon lopen en een tweede scheldende groep. Zij vonden het in Egypte wel best, je wist daar wat je had. De vleespotten waren er gevuld en er was voldoende komkommer, prei en wat niet meer.
Wellicht dat de voorhoede van de Kerk zich omwille van de achterhoede een beetje kan inhouden zodat iedereen meekomt? Wellicht kan die achterhoede eens tempo kan maken zodat zij niet iedereen ophoudt?
Gehuwde priesters
In het interview van de twee bisschoppen met dagblad Trouw komen ook gehuwde priesters
ter sprake.
Celibaat is geen goddelijke wet maar een kerkelijke. Daarmee is niet gezegd dat het celibaat onzinnig is. Mijn persoonlijke beleving ervan is verre van dat. Waarvan graag acte!
Waar celibaat kerkelijke wet is, zijn gehuwde priesters niet per definitie uitgesloten. Er zijn bij uitzondering gehuwde priesters! Voordat zij katholiek werden waren zij ambtsdrager in een andere kerk.
In 2019 was in Rome de Bijzondere Synode over de Amazone. Een immens gebied: 35% van Zuid-Amerika.
Een parochie in de Amazone is groter dan ons bisdom met dat van Haarlem-Amsterdam. Dat gebied zonder steden, plaatsen, dorpen, wegen en spoorwegen. Wel gevuld met regenwoud, langs de rivier om de zoveel kilometer een nederzetting. Soms een pad dat een nederzetting
met een andere verbindt.
In die Amazoneparochie zijn gelovigen blij als eenmaal per jaar een priester wandelend of per boot langskomt om Eucharistie te vieren. U dacht dat Nederland Eucharistisch schraal was?
Op die synode over hén, onze geloofsbroeders en -zusters, is gesproken over gehuwde priesters. ‘Viri probati’, beproefde rijpere mannen die priester gewijd kunnen worden. Het kwam er niet van. Helaas! Daarmee lijkt het onderwerp voorlopig van de kerkelijke tafel.
De één verdedigde de betekenis van het celibaat. De ander zag gehuwde priesters als een schijnoplossing. Wellicht dat ook iemand dacht: als dat in de Amazone mag, roept assertief Europa?
De Oostenrijkse kardinaal Schönborn, geen orthodoxe vuurvreter, had een andere oplossing: het Europese, Canadese en het Amerikaanse priesteroverschot naar de Amazone sturen.
U leest dat inderdaad goed.
Onevenredige verdeling van priesters
Had u als Nederlander, Europeaan het beeld dat de Kerk verdwijnt? Wereldwijd is dat niet het geval. Vaticaanwatcher John Allen jr. schreef er over. Hieronder zijn inzicht.
Ondanks krimp in Europa en Noord-Amerika groeit de Kerk. In 2020 16 miljoen méér gelovigen dan in 2019, met name in Afrika en Azië. Katholicisme is overwegend een niet-westerse godsdienst.
Volgens John Allen jr. is het ‘personeel’ verkeerd verdeeld. In 2020 telde de Kerk 410.219 priesters. In Europa woonde 40% en 13% in Noord-Amerika en Australië/Nieuw-Zeeland.
Terwijl meer dan de helft van de priesters in het Westen woont en werkt, wonen de meeste katholieken elders. Was de Kerk een bedrijf dan was haar personeel herverdeeld om gebied met marktgroei te bedienen. Afrika en Azië leveren 60% van de seminaristen.
De verhouding tussen priesters en gelovigen is in Europa 1 op 1.746. In Nederland draagt daarvan veel minder dan de helft financieel bij en verschijnt nog veel minder in de kerk. In Afrika heeft 1 priester 5.089 katholieke gelovigen en de meesten komen opdagen.
Ons kerkelijke probleem is wat?
Hét probleem van de Kerk in het westen?
In Europa, Noord-Amerika, Australië en Nieuw-Zeeland consumeren we overvloedig voedsel, grondstoffen en energie ten koste van de rest van de wereld. Wie delft waar en onder welke belabberde arbeidsomstandigheden zeldzame metalen voor accu’s van onze leuke gadgets en
milieuvriendelijke auto’s?
De verpleegkundigen en artsen, voor ons zorgstelsel, worden ook nog elders geworven. Ons geloofsleven dus ook ten koste van de rest van de wereld. Alles is voor Bassie?
Wat is er - in Gods naam - met ons aan de hand dat we dat allemaal vanzelfsprekend vinden? We consumeren ons de welvaartsziekten en milieuvervuiling ten koste van mensen in tweede- en derdewereldlanden. Zijn zij geen kinderen van God?
Zou God ons, met onze veelzijdige seculiere schraperigheid en idem geklaag, als de Zijne herkennen? Als broers en zussen in Christus van die andere naties, rassen en talen?
Het zou uitzonderlijk raar zijn als het de westerse Kerk wél voor de wind ging!!!
Dan was God de rijken van de wereld tot zegen. Dat zou volslagen maf zijn. Profeten én Jezus maken helder dat God totaal andere voorkeuren heeft. Oei!
Bij Jezus’ wonderbare broodvermenigvuldiging was de gevulde maag voor veel mensen al voldoende. Hét teken van dat wonder: niet begrepen of geen behoefte aan. De mens is in onze dagen niet veel anders.
Wie Jezus niet kent - onderhand een hele grote groep - heeft weinig drang welke kerk dan ook binnen te gaan. Idem de mens met weinig tot geen religieus gevoelens.
Er is geen direct “profijt” zoals toen in elke confessionele zuil alle denkbare voorzieningen van wieg tot graf beschikbaar waren. Vaak de enige plek waar dat beschikbaar was en waar dus ook het sociaal leven zich afspeelde.
Al is de samenleving seculier, het leeuwendeel van de wereldlijke mores zijn wel aan ons christelijk geloof ontleend. In dat opzicht heeft de Kerk, ons voorgeslacht een topprestatie geleverd.
Ja, er zijn zaken die beter kunnen of van God los zijn gekomen. Maar per saldo is het niet onaardig vertoeven in die seculiere samenleving. Alle voorzieningen zijn er, van wieg tot graf. Ook sociaal leven.
Het verhaal van God is in Europa onbekend geworden. Niet zelden is christen-zijn ook nog verward met een goede burger-zijn.
Wat hier en daar nog gekend wordt als volkskatholicisme - waar katholieke cultuur eens de dominante was – wordt vroeg of laat volkssecularisme.
Dat is niet raar als iemand zelden tot nooit in de kerk komt. Als na de communiecatechese, als volwassene nooit catechese wordt gevolgd. Jezus’ leerling zijn is als leerling zijn in het gewone onderwijs: schoolgang, leerstof eigen maken en jezelf ontwikkelen. Geloof zonder kerkgang is weinig succesvol als het op geloofskennis en christelijke persoonsvorming (!) aankomt.
God is voor een minderheid van belang. Vindt God heus interessant. Een deel daarvan zolang Hij het feestje, onze wereldse levensstijl en -houding niet verstoord. Een minderheid van die minderheid die de persoonlijkheid (ego) en levenshouding door Jezus wil laten vormen.
Generaliserend: hét probleem van Europa is dat christenen goed geëmancipeerde burgers zijn die zijn en doen zoals alle burgers in onze ontkerkelijkte samenleving zijn en doen. Soms met hetzelfde licht geraakt individualistisch superego en even weinig gemeenschapszin. Veel van de samenleving (en Kerk) eisen maar weinig eraan willen bijdragen. Profiteren in plaats van profeteren.
Ja, het is generaliserend. Goede, mooie en lieve uitzonderingen zijn overal. Maar het bevat wel een grote kern van de problematiek in christelijk Europa. Voor alle kerken.
Liefde voor eigen gewin is groot genoeg om tot in Duitsland autobrandstof te halen. Ook voor christenen.
Is bij christenen de liefde voor God groot genoeg om Hem überhaupt te ontmoeten? Is die liefde ook nog groot genoeg om Jezus in andere wijk, plaats of stad in woord en sacrament te ontmoeten? Dat met broeders en zusters in geloof, die niet zelf uitgezocht zijn? Heb ik het niet over wie ziek en immobiel is of geen vervoer heeft.
Ik vrees dat het antwoord pijnlijk is. Wat ontkerkelijking betreft heb ik geen illusies. Dat dal wordt diep, héél diep.
Een “heilige rest-kerk”, een vreselijke term dat van zelfgenoegzaamheid getuigt, kan niet de bedoeling zijn. Profeteer mensenkind!
Als Kerk het Evangelie verstaanbaar in de samenleving laten klinken. Voor wie God niet kent, voor wie Hem miskent. Ondersteund door gelovige levenshouding en -daden, zuiver en helder.
Dat vraagt iets anders dan brave binnenkerkelijke communicatie met een groep die krimpen blijft. Vraagt iets anders dan goed geëmancipeerde burger zijn. Iets anders dan die kerkelijke ambtenaar of religieuze dienstverlener zijn. Profeet zijn!
We hebben vanuit zuiver christelijk geloof de samenleving het allerbeste te bieden! Nu nog de mond open doen en het zelf zuiver (!) voorleven.
Na de profetentijd kan een gezuiverde Kerk in Europa opnieuw heilzaam voor de dag komen. Als begeerde bruid waarmee Jezus gezien kan én wil worden.
Een bruid die zich gedraagt als bruid. In verstaanbare taal van haar Lief spreekt, voor wie Hem nog niet kent. Zichtbaar liefdevol met Hem verkeert en de samenleving haar dienst bewijst.
Een vreemde deeloplossing?
De serie ‘De staat kan katholiek Nederland’ in Trouw bericht dat 8 van de 10 parochies in het rood staan. Landelijk ging het in 2019 om een tekort van € 15 miljoen.
Gehuwde priesters, ik heb geen principieel bezwaar, gaan dat tekort vergroten.
Het bezoldigingssysteem van priesters - inwoning, kost en zakgeld - veronderstelt dat zij alleenstaand zijn. Geen kinderen en geen echtgenote (met of zonder parttimebaan) te onderhouden hebben.
De pensioenpremie is berekend met het uitgangspunt dat de priester geen weduwe of wees achterlaat. Unieke uitzondering daargelaten.
Ik hoop dat de vrouw van die priester niet moet werken door de bezoldiging van haar man. En wanneer zij wil werken niet geblokkeerd wordt door misplaatste verwachtingen. Sommige protestantse gelovigen beschouwen de vrouw van de dominee als gratis arbeidskracht.
Dat alles moet herzien worden waardoor het landelijk tekort van € 15 miljoen groeit.
Mijn inschatting: menig parochiebestuur wil de celibataire priester in plaats van zijn gehuwde ambtsbroeder. En parochianen die de enveloppe van actie Kerkbalans ontvangen?
Misschien is het voor de staat van katholiek Nederland beter dat priesters, diakens, pastoraal werkenden, enz. een parttimebaan hebben? Niet om er carrière te maken maar om voor hun kerkelijk werk een basisinkomen te verwerven.
Niet elke baan is (moreel) te verenigen met priesterschap en het gaat ten koste van de beschikbaarheid in de parochie. Geen kerkelijke uitvaart of ziekenzalving als uw pastoor bij Jumbo de vakken vult. Paulus was ook tentenmaker.